مطالعه کانه‌زایی اسکارنی شمال کالکافی و ارتباط آن با توده نفوذی کالکافی

توده گرانیتوییدی کالکافی و اسکارن‌ همراه در 60 کیلومتری شمال‌شرق انارک (حاشیه شمال‌شرقی استان اصفهان) و در پهنه ساختاری ایران مرکزی واقع شده و جزیی از بلوک یزد در نظر گرفته می‌شود. این توده گرانیتوییدی با سن ائوسن فوقانی- الیگوسن سنگ‌های رسوبی- آتشفشانی ائوسن و واحدهای دگرگونه انارک را قطع نموده و باعث ایجاد اسکارن با گسترش محدود و هورنفلس در منطقه شده است. این توده دارای بخش‌های متفاوت با گستره وسیع سنگ‌شناسی (از گابرو تا میکروگرانیت) است. نتایج حاصل از داده‌های ژئوشیمی و مطالعات پتروگرافی نشان می‌دهد که سنگ‌های گرانیتوییدی مرتبط با تشکیل اسکارن در این منطقه دارای ترکیب سنگ‌شناختی مونزونیت، کوارتزمونزونیت تا کوارتزمونزودیوریت بوده و مشخصات یک ماگمای کالک‌آلکالن، متاآلومینوس و تیپ I را نشان می‌دهد. با استفاده از نمودارهای ژئوشیمیایی، این گرانیتویید در قوس آتشفشانی مربوط به محیط ژئوتکتونیکی تأخیری شکل گرفته است. با توجه به موارد فوق و مقایسه عناصر اصلی و فرعی این توده نفوذی با سایر گرانیتوییدهای اسکارنی دنیا، این اسکارن‌ها را می‌توان از نوع اسکارن مس- طلا- آهن در نظر گرفت. بر اساس مطالعات صحرایی و پتروگرافی پنج مرحله در پیدایش اسکارن‌ها شناسایی شده است، از این رو از رگه‌های کوارتزی کانه‌دار فراوان موجود در آن‌ها جهت مطالعه سیالات درگیر استفاده شد. با در نظر گرفتن دمای یکنواخت‌شدگی به‌دست آمده از رگه‌های کوارتزی و بافت‌های ثانویه مشاهده شده در کانی‌های کدر، می‌توان دگرسانی این کانی‌ها را با مرحله تزریق رگه‌های کوارتزی هم‌زمان دانست. شواهد رخداد جوشش در این میان‌بارها وجود دارد که مهم‌ترین عامل ته‌نشینی کانی‌های کدر در دمای 250 تا 375 درجه‌سانتیگراد بوده است. با رخداد این پدیده، سیالات با شوری بالا (نوع V) در کنار سیالات با شوری پایین (نوع I و IV) به‌دام افتاده‌اند و فلزاتی که به‌صورت کمپلکس‌های کلروری حمل می‌شده‌اند، به‌صورت کمپلکس‌های سولفیدی، در شرایطی که جوشش پایان یافته ته‌نشین شده‌اند. در مرحله بعد کانی‌های کدر مانند کالکوپیریت، پیریت و مگنتیت که در مرحله نهایی تکامل اسکارن تشکیل شده بودند، در اثر کاهش دما (150 تا 200 درجه‌سانتیگراد) و افزایش فوگاسیته اکسیژن به‌ترتیب به گوئتیت، بورنیت، کوولیت و مارتیت تبدیل می‌شوند. تکتونیک پویای منطقه و گسل‌های فراوان در جای‌گیری رگه‌ها و دگرسانی کانه‌ها نقش اساسی ایفا نموده‌اند. توده نفوذی کالک‌آلکالن نوع I کالکافی را می‌توان به‌عنوان منبع کانه‌زایی اسکارنی مس- آهن- طلا در منطقه در نظر گرفت.